අතුරුදහන් වූ අංකොර් ජනතාව

ප්‍රංශ ජාතික ස්වභාව විද්‍යාඥයෙකු වූ හෙන්රි මෞට් (Henri Mouhot) 1860 වසරේ ඉන්දු චීනයේ සංචාරය කරේ දුර්ලභ පක්ෂීන් උරඟ යන සහ කෘමීන් සොයමිණි. සතුන් සොයමින් වනාන්තර ගතවූ ඔහුට අහම්බෙන් පැරණි මාර්ග පද්ධති, ස්මාරක ජලමාර්ග කුළුණු ආදියෙන් සමන්විත නටඹුන් නගරයක් හමුවිය. ඔහු ඒ නගරය ග්‍රීක සහ රෝම ශිෂ්ඨාචාරයනට වඩා ශ්‍රේෂ්ඨ වුවක් විය හැකි බව  සිය දිනපොතේ සටහන් කළේය. අවාසනාවකට හෙන්රි මැලේරියාව වැළඳී මිය ගිය නමුත් ඔහු විසින් අංකොර් (Angkor) වනාන්තරයේ සැඟවුණු ශිෂ්ඨාචාරය වාර්තා ගත කර තිබුණි.

හෙන්රි මෞට්

හෙන්රිගේ වාර්ථා පරිශීලනය කළ ප්‍රංශ රජය මෙම නටඹුන් සොයා බැලීම සඳහා කොමිසමක් පත් කළේය.  එම කොමිසම විසින් ගිනිකොණ දිග ආසියාවේ කමර් නම් ජන කොට්ටාශයක් විසින් වසර 500 ක කාලයක් මුළුල්ලේ ගොඩනගන ලද නගරයක නටඹුන් සොයා ගත් අතර ක්‍රිස්තු වර්ෂ 15 න් පසුව මේ ජනතාව අතුරුදන් වූ බවද වාර්ථා  කළේය. 

ගිනිකොණ දිග ආසියාව සහ ඉන්දියාව අතර වෙළෙඳ කටයුතු ආරම්භ වීමත් සමගම මෙම ශිෂ්ඨාචාරය ආරම්භ වූ අතර ඉන් වසර ගණනාවකට පසුව ෆුනාන් යනුවෙන් හැඳින්වෙන වර්ථමාන කාම්පුචියාවේ මුල් අවධිය ඇරඹින. ෆුනාන් වදන කන්ද යන අර්ථය දනවයි. කමර් ජනකථා  අනුව ෆුනාන් හි නිර්මාතෘවරයා කෞන්දියා නම් බ්‍රාහ්මනයෙකි. ඉන් පසු වසර 500ක් තිස්සේ දියුණු වූ මෙම රාජධානිය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 550 දී කාම්බුජාස් වරුන් විසින් ආක්‍රමණය කළහ. 

වසර හතලිස් අටක් තිස්සේ පාලනය ගෙනගිය "දෙවන ජයවර්මාන්" රාජකීය පෙළපතේ මෙන්ම කමර් අධිරාජ්‍යයේ ආරම්භකයා විය. මෙම රජ පෙළපත වසර 600 ක කාලයක් ඉදිරියට ගලා ගියේය. අවට සියළු ප්‍රාන්ත එක්සත් කළ දෙවන ජයවර්මාන් සිය අගනුවර කුලෙන් කන්ද මත ඉදිකළේය. එම රාජධානියේ සියළු ඇදහීම් පලවාහැර ඉන්දියානු ශිව දේව විශ්වාසය රටේ ස්ථාපිත කල අතර තමාව "දෙව් රජ වශයෙන් ප්‍රකාශ කළේය. රටේ නායක පුජක පදවියක්ද ඇති කළේය. දෙව් රජ යන්න කමර් රජවරු තිස් දෙනෙක් භාවිතා කල අතර එම කාල වකවානුව පුරා අංකෝර් තැන්න පුරා නගර සංකීර්ණයක් බිහි විය. 

ජයවර්මාන්ට පසුව ඔහුගේ මුනුපුරු පළවෙනි ඉන්ද්‍රවර්මාන් රජවූ අතර ඔහුගේ වසර එකොළහක පාලනය පුරා බොහෝ වැව් සහ වේලි ඉඳි කොට රට කෘෂි කර්මාන්තයෙන් සශ්‍රික කළේය. ඉන් පසුව බලයට පත් වූ පළමු යසෝවර්මාන් අග නගරයට නුදුරින් කළුගල් පිරමීඩයක් ගොඩනැගුවේය. තවද ඔහු විසින් සැතපුම් පහක් දිග වේල්ලක් ද වැවක් මැද විශාල දේවස්ථානයක් ගොඩනැංවීය. 12 වන සහ 13 වන සිය වස් තුල රාජධානියේ සෞභාග්‍යමත්ම අවධිය පසුකළේය. 

රාජධානියේ පරිහානිය සුර්යවර්මාන් ගේ පාලන කාලය තුල ඇරඹින. ඔහුගෙන් පසුව කිරුල සඳහා අරගල ඇතිවිණ. අවසානයේ සත්වන ජයවර්මාන් බලයට පත්විය. ඔහු විසින් ඉදිකිරීම් අතරමග තිබු දේවස්ථාන බොහෝමයක් නිම කල අතර බේයොන් නමින් බෞද්ධ විහාරයක් ද තැනවීය. 1229 දී සත්වන ජයවර්මාන් මිය ගිය පසුව පත්වූ දුර්වල පාලකයන් නිසා ජනසමාජයේ මෙන්ම අධිරාජ්‍යයේද කටයුතු  පරිහානියට පත්විය. 

13 වන සියවසේ ඇරඹි අඳුරු යුගය උච්ච වුයේ 15 වන සියවසේදීය. රාජධානිය සියම්වරු විසින් ආක්‍රමණය කර කොල්ල කා ධන ධාන්‍ය සිය රට ගෙනගියහ. ඊළඟ වසරේදීත් සියම් වරු නැවත පැමිණි අතර ඒ වනවිට නගරයේ කිසිදු මිනිසකු නොවීය. ශිෂ්ඨාචාරය අංකෝර් වනාන්තරය තුලට පලා ගිය බවටද කිසිදු සාක්ෂියක් නොවිණ. මේ ජනතාව අතුරු දහන් වූ ආකාරය අදටද අභිරහසකි.